Pentagram w starożytności – historia pentagramu #1

Pentagram, starożytny symbol o wielu warstwach znaczeniowych, od lat przyciąga uwagę zarówno badaczy symboliki, jak i entuzjastów popkultury. Różne kultury i epoki historyczne, jego pięć ramion, które tworzą gwiazdę, interpretowały na wiele sposobów. Wzbudzały zarówno fascynację, jak i kontrowersje.

 

Pentagram w starożytności

 

Pentagram, znany również jako pentakl, posiada bogatą historię, sięgającą starożytności. W tym okresie był powszechnie obecny w różnych kulturach i społecznościach, od Mezopotamii po starożytny Egipt. Istnieją liczne dowody na to, że pentagram miał specjalne znaczenie dla starożytnych ludów i używano go w różnych kontekstach.

 

 

Mezopotamia

 

Pierwsze wzmianki o pentagramie pochodzą z Mezopotamii, starożytnego obszaru dzisiejszego Iraku. Archeolodzy odkryli przedmioty z pentagramami, które sugerują, że symbolu tego używano w rytuałach magicznych oraz jako talizman ochronny. Na przykład na amuletach z tego okresu często znajdowały się rysunki pentagramów, co sugeruje, że pentakl postrzegano jako źródło ochrony przed złymi duchami.

W mezopotamskiej ikonografii pentagram nie jest tak powszechny jak w innych kulturach, takich jak starożytna Grecja czy Egipt. Jednakże istnieją pewne odniesienia do pięcioramiennej gwiazdy w sztuce i literaturze mezopotamskiej, zwłaszcza w kontekście religijnym i magicznym.

W wierzeniach cywilizacji dorzecza Tygrysa i Eufratu, gwiazda pięcioramienna mogła kojarzyć się z boginią Isztar (inne formy jej imienia to Inanna czy Astarte) – patronką miłości, płodności, wojny i nieba. Isztar przedstawiano z rozpostartymi ramionami, co interpretowano często jako pięć ramion gwiazdy. Jednakże nie jest to jednoznaczny dowód na używanie pentagramu jako znaczącego symbolu w tamtym regionie.

Omawiany symbol mógł także występować w mezopotamskiej magii. Niektóre teksty, opisujące rytuały egzorcyzmów, zawierają odwołania do pięciu ramion gwiazdy jako elementu ochronnego lub odstraszającego złe duchy.

 

Pentagram w starożytnym Egipcie

 

W starożytnym Egipcie pentagram również znalazł swe miejsce. Znane są inskrypcje na ścianach świątyń oraz na przedmiotach codziennego użytku, przedstawiające ten właśnie symbol. W tym kontekście pentagram kojarzono przede wszystkim ze składnikiem magii ochronnej lub znakiem o znaczeniu religijnym.

Pentakl w starożytnym Egipcie nie należał do powszechnie wykorzystywanych symboli. Istnieją jednak pewne odniesienia do pięciokątnej gwiazdy w egipskiej sztuce i religii. Nie są jednak tak liczne ani jednoznaczne jak w innych kontekstach kulturowych.

Jedno z najbardziej znanych zastosowań pięcioramiennej gwiazdy w starożytnym Egipcie to połączenie z boginią Neit – patronką wojny, łowów, a także tkactwa. Często przedstawiana z bronią w ręku, z którego wychodziły promienie, tworząc pięcioramienną gwiazdę.

 

Starożytna Grecja

 

W starożytnej Grecji pentagramu używano w różnych aspektach życia religijnego i kulturowego. W niektórych kultach, na przykład kultach Dionizosa, pentagram symbolizował pięć zmysłów lub pięć żywiołów, co wiązano z wierzeniami w siły natury i duchowość. Istnieją również dowody na to, że pentagramu używano jako symbolu ochronnego (amuletu), zabezpieczającego przed złymi duchami i chorobami. W literaturze greckiej, zwłaszcza w dialogach Platona, analizowany symbol interpretowano jako oznakę harmonii i równowagi kosmicznej.

Pentagram znano także w starożytnej Grecji. W tym wypadku jednak, bardziej jako figura geometryczna, badana przez matematyków, takich jak Pitagoras i Eudoksos z Knidos. Stanowił symbol harmonii i proporcji, co wyjaśnia stosowanie go w analizie gwiazd i ciał niebieskich, jako odpowiedników doskonałego porządku i harmonii.

W greckiej religii i mitologii omawianego symbolu nie używano tak często jak wielu innych. Znaleźć można jednak pewne odniesienia do pięciokątnej gwiazdy. Niektórzy badacze widzą związki między pentagramem a boginią Ateną, patronką mądrości i wojny. Wybrane przedstawienia Ateny, np. na monetych, ukazują ją z egidą, na której widnieje pentagram lub gwiazda.

 

 

Starożytny Rzym

 

W starożytnym Rzymie pentagram również miał swoje miejsce. Był używany w różnych obrzędach i rytuałach związanych z kultami bóstw, takimi jak Jowisz czy Mars. W niektórych przypadkach pentagram mógł być kojarzony z siłami natury i cyklicznymi procesami życia i śmierci. Ponadto, symbol ten stosowano jako amulet ochronny, szczególnie w kontekście wojskowym, gdzie mógł chronić żołnierzy przed niebezpieczeństwami na polu bitwy.

Pentagram nie był częstym motywem w rzymskiej architekturze czy sztuce, ale czasem można go znaleźć jako element dekoracyjny na mozaikach, freskach czy rzeźbach. Jednym z przykładów jest mozaika z Pompejów, przedstawiająca ryby otoczone pięcioma gwiazdami, co może być interpretowane jako pięć żywiołów lub jako symbol ochronny.

W starożytnym Rzymie pentagram mógł być używany w praktykach magicznych i obrzędach religijnych. Istnieją przekazy o rzymskich talizmanach i amuletach z pięcioma punktami, które służyły jako ochrona przed złymi duchami.

 

Cywilizacja chińska

 

W starożytnej chińskiej kulturze, zwłaszcza w taoizmie, pentagram, znany jako „Wu Xing” lub „Pięć Elementów”, odgrywał istotną rolę w kosmologii, filozofii oraz praktykach mistycznych i alchemicznych. W tradycji taoistycznej pięciokątna gwiazda symbolizuje pięć żywiołów i pięć faz zmiany. Jednakże jego rola i znaczenie w chińskiej kulturze nie jest tak dobrze zbadane, jak w innych kulturach.

Wu Xing to koncepcja pięciu fundamentalnych elementów lub procesów, które mają wpływ na wszystkie zjawiska w kosmosie. Obejmuje to drewno, ogień, ziemię, metal i wodę. Każdy z tych elementów jest powiązany z określonymi kierunkami, kolorami, organami ciała i aspektami życia ludzkiego. Pentagram, za sprawą swych ramion, reprezentuje wspomniane pięć elementów.

W taoizmie pentagram jest również używany jako symbol kosmicznego porządku i harmonii. Pięć ramion gwiazdy reprezentuje pięć kierunków (północ, południe, wschód, zachód i centrum) oraz pięć żywiołów. W taoistycznej kosmologii, pentagram symbolizuje równowagę między tymi elementami oraz ich cykliczne przemiany.

W tradycji taoistycznej omawiany znak stosuje się często w praktykach alchemicznych, które mają na celu duchową przemianę i osiągnięcie nieśmiertelności. Symbolizuje przemianę materii i energii w procesie alchemicznym, gdzie pięć elementów jest transformowanych i harmonizowanych, aby osiągnąć doskonałość.

 

 

Cywilizacje prekolumbijskie w Ameryce Środkowej i Południowej

 

W kulturach prekolumbijskich, takich jak Majowie, Aztekowie i Inkowie, mogły istnieć symbole związane z pięciokątną gwiazdą, choć nie ma na to wielu bezpośrednich dowodów. Jednakże znane są symbole związane z astronomicznymi obserwacjami i kosmologią, które mogą mieć pewne podobieństwo do pentagramu.

Pentagram używano w tych kulturach jako symbol nieodgadnionego kosmosu, harmonii i porządku wszechświata. W mitologii i religii Majów, Azteków czy Inków istnieją liczne odniesienia do aspektów kosmicznych. Pentagram stanowił prawdopodobnie graficzną reprezentację tych koncepcji. Wiadomo bowiem, że kultury prekolumbijskie były znane z zaawansowanych systemów kalendarzowych i astronomicznych.

 

Pentagram w starożytności wykorzystywano zatem nie tylko jako wzór dekoracyjny. Miał głębokie znaczenie symboliczne i religijne dla ludzi tamtych czasów. Jego obecność w różnych kulturach i społecznościach świadczy o uniwersalności i trwałej popularności tego symbolu na przestrzeni dziejów.